Eén.
Het MuHKA — Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen — (1987) barst uit zijn muren. Het wil vergroten — ter plaatse — of een nieuwe locatie.
“Op het Zuid”, zeggen bewindslieden. Omwille van de synergie met het Foto-museum, en Schone Kunsten, dat zelf al twee musea wordt. Op de plaats van het Hof van Beroep (1973) zeggen sommigen — al zou je hopen dat daar weer een brede opening naar de Schelde komt. Zoals de sluis die er vroeger lag.
[Of vreest men, dat als het MuHKA aan het reizen gaat, het in een andere stad belandt, of zelfs in Gent met het SMAK fuseert?]
Twee.
Stuivenberg gaat dicht. Het hospitaal verhuist (en vergroot) naar het Cadix-ziekenhuis, aan Spoor Noord en het Kempisch Dok (krijgen de zieken een zicht op de boten? genezen ze dan sneller? of willen ze blijven?).
Stuivenberg, van 1877 tot 1884 naar een ontwerp van Frans Baeckelmans gebouwd, was toen het in gebruik genomen werd een van de modernste hospitalen van Europa. De acht ronde, bijna vrijstaande paviljoenen, elk met twee zalen (beneden en boven), door gangen en dienstlokalen met elkaar verbonden, waren een vooruitstrevende oplossing om de zieken van miasmen te vrijwaren, en hen gezonde lucht, licht en zon te bieden, op een wat drogere plek — Stuivenberg — in een toch vooral natte stad. Met zijn vierentwintig afzonderlijke gebouwen in een grote tuin, en zijn heldere gangen, was Stuivenberg ook erg aanpasbaar. Er kon voortdurend worden bijgebouwd. Die uitzonderlijke kwaliteit heeft het ziekenhuis 130 jaar lang voor volledige afbraak behoed. Het is wel ingrijpend veranderd (in feite dichtgebouwd), maar de paviljoenen en het oorspronkelijke plan ziet men nog steeds.
Eén + twee = drie.
Het MuHKA op Stuivenberg!
Argumenten.
- Op het Zuid is het MuHKA niet meer nodig, het heeft zijn werk als motor voor stadsvernieuwing en wijkontwikkeling meer dan voltooid. Er zijn in die buurt musea en bezienswaardigheden genoeg.
- Een buurt als Stuivenberg kan een museum wel goed gebruiken. Museumbezoekers mogen wel ‘s wat anders zien van de stad. [In Antwerpen lijkt het alsof musea op maximum duizend meter van de kaaien mogen staan. Met de ZOO als uitzondering. Smidt van Gelder is al dertig jaar dicht, en het Diamantmuseum heeft slechts tien jaar bestaan. ]
- Als de Sinksenfoor naar Spoor Oost kon vertrekken, kan het MuHKA naar Stuivenberg!
- Het MuHKA hoort thuis in de talentrijkste buurt van ‘t stad.
Maar vooral:
- Stuivenberg is een buitenkans voor het museum, een kans die je zelden elders vindt. Een museum in paviljoenen in een tuin in een stad. Een museum met een verre verwantschap aan het Museum Insel Hombroich in Holzheim bij Neuss (Düsseldorf), met paviljoenen in een park. Al is die laatste site 10 ha groot, en Stuivenberg ongeveer 5.
Hoe?
- MuHKA Stuivenberg respecteert de geest van het voormalige Stuivenberggasthuis, en een deel van de architectuur. Toch is de gebouwde erfenis minder belangrijk dan de architecturale: niet de bakstenen maar het ontwerp met paviljoenen in een tuin.
- Daarom worden a priori alle toevoegingen afgebroken die na 1884 zijn gebeurd.
- De paviljoenen worden op diverse wijzen aangepakt. Sommige worden in een oorspronkelijke staat hersteld, nauw aansluitend bij hoe ze er in 1884 hebben uitgezien (als gebouw, niet als hospitaal), andere worden min of meer grondig aangepast (een vloer eruit, een stuk erbij). Enkele worden misschien zelfs afgebroken, en door nieuwe, andere paviljoenen vervangen.
- Voor de overige gebouwen (administratie, keuken, klooster, badhuizen, wasserij…) kunnen gelijkaardige keuzen worden gemaakt — een aantal dingen zijn trouwens al weg —: behoud, omvorming, of nieuwbouw, geïnspireerd op het oude patroon.
- Net als in het Museum Insel Hombroich is de relatie tot de tuin een essentieel onderdeel van het project. De tuin is daarom nog geen beeldentuin (conform Middelheim). Binnen dialogeert met buiten, cultuur met natuur. De tuin blijft wel ommuurd. Voor het grootste deel althans, want ook de relatie tussen het museum en de buurt, en de directe meerwaarde voor die buurt verdienen bijzondere aandacht in het ontwerp.
- Behalve het Museum Insel Hombroich kunnen ook de Sint-Amelbergakerk in Bossuit, in 2014 door de Britse kunstenares Ellen Harvey omgevormd, en het werk van Gordon Matta-Clark in 1978 in Antwerpen inspirerend werken. [De collectie van de Stichting Gordon Matta-Clark ligt mee aan de basis van de oprichting van het MuHKA.]
- Geen idee hoe groot zo’n museum moet zijn. Allicht blijft er plaats voor andere gebruiken en gebruikers, waaronder de medische en sociale diensten voor de buurt. De nieuwe gebouwen in de Boerhaavestraat en de Pothoekstraat blijven bestaan. Ze vormen een psychiatrisch ziekenhuis. Een goede buur.
- De huidige site van het MuHKA op het Zuid wordt voor een woningproject ten gelde gemaakt. Plus wat neringdoeners. Een kwart van het te bouwen vloeroppervlak gaat naar sociale woningen, om de diversiteit te vrijwaren.
[Voor meer informatie over het Stuivenberggasthuis, zijn geschiedenis, zijn architectuur, zijn kwaliteiten… “Het Stuivenberggasthuis te Antwerpen”, eindverhandeling Jef Van Staeyen, NHIBS 1977, net 40 jaar geleden; en >de beschrijving van het gebouw in de inventaris van het onroerend erfgoed in Vlaanderen.]
