Jef Van Staeyen

Categorie: Essays (Pagina 1 van 26)

Dossin

Na een ochtendlijke TreinTramBus-actie in het station Mechelen-Nekkerspoel op 12 december, bezocht ik voor een derde of vierde keer de Kazerne Dossin.
[Pas nadien ontdekte ik de tragische ironie van treinen en stations: wat gemaakt is om mensen te brengen waar ze in vrijheid willen zijn, werd misbruikt om ze af te voeren en nooit meer terug te zien.]

Ik bezocht de permanente en de twee tijdelijke tentoonstellingen. Over de striptentoonstelling Het Onvoorstelbare Verbeeld kan ik jammer genoeg kort zijn — de scenografie was niet bestemd om bekeken te worden —, maar de andere tentoonstellingen zijn bijzonder goed gemaakt. Zo toont het verhaal van Jos Hakker — de in Amsterdam geboren Joodse banketbakker en verzetsstrijder uit de Provinciestraat, die in 1934 de Antwerpse Handjes heeft bedacht — hoe diep de Jodenvervolging niet alleen in de menselijke levens, maar ook in het maatschappelijk weefsel gesneden heeft.

In de permanente tentoonstelling was ik vooral onder de indruk van de derde verdieping, waar de meer dan twintig konvooien aan bod komen die vanuit Mechelen naar de vernietigingskampen vertrokken zijn. De aantallen, de datums, de foto’s… en dan de grote fotowand ernaast.

Ik erken dat ik daarbij tot een ongemakkelijke vaststelling kwam: hoe gewoner, hoe alledaagser, hoe herkenbaarder de mensen op de foto’s staan, hoe aangrijpender die foto’s zijn. De foto’s van de mensen met hun familie of vrienden, in een park of tuin, aan tafel of op het strand, zijn beklijvender dan de foto’s wat verder, waar de wreedheden worden getoond. De beelden van gewone mensen in herkenbare situaties, maar van wie we weten dat ze werden afgevoerd en voor de meesten vermoord, spreken meer aan, bevragen meer dan de foto’s van mensen in kampen, of naakt waar ze worden afgemaakt. Mensen worden in opeenvolgende stappen gedesindividualiseerd, vervolgens gedeshumaniseerd en tenslotte vermoord. Kras gezegd, het moet makkelijker zijn veel mensen te doden dan één, vooral als die mensen in voorgaande fasen ontmenselijkt zijn. Doden, massaal doden is de laatste stap in een proces dat met kleine stappen veel eerder begon.

Dat was de vaststelling die ik in de tentoonstelling maakte, en ze rijmt met het boek dat ik toen toevallig las. Dat was Jan de Hartogs “Het ziekenhuis” (oorspronkelijke titel “The Hospital”, 1964). De Hartog beschrijft de onmenselijke toestanden in het openbaar ziekenhuis van Houston, Texas, waar hij als vrijwilliger werkt, en vergelijkt zijn eigen reacties, en die van anderen, met wat hij zag toen nazi-slachtoffers op het einde van de oorlog opnieuw naar huis konden komen.

Ik citeer:

De stank van armoede kun je niet omschrijven, hoewel hij overal in de wereld dezelfde is. Ik had hem geroken in India, in Parijs, in gevangenkampen tijdens de oorlog, maar het meest onvergetelijk toen de eerste slachtoffers van de nazi-concentratiekampen na hun bevrijding in het vaderland terugkeerden. Het riep beelden in mij wakker van horden mensen, teruggebracht tot een staat van dierlijkheid, door ambtenaren gevoederd met hutspot geschept uit tonnen op een winderig stationsperron. Goederenwagens vol menselijk vee had ik hun last zien uitbraken op dat perron. Ik had gezien hoe menslievende helpers waren begonnen met hen te behandelen als ongelukkige medemensen, maar voordat de dag voorbij was, schreeuwden zij tegen hen en dreven die wemelende, afgestompte massa op als cowboys een kudde vee. Ik veronderstel, dat dit kwam, omdat zij er zich niet meer mee konden vereenzelvigen. Het was onmogelijk voor normale, beschaafde mannen om zich te vereenzelvigen met die stinkende, vervuilde, uitgehongerde, van luizen krioelende menselijke wrakken. Niemand kon zich een realistische voorstelling maken van de omstandigheden, waarin deze mensen gedwongen waren geweest te leven, met als resultaat hun degeneratie tot een kudde vee, doelloos ronddolende op de grens van een massale paniek. Ik was hun stank vergeten; ik herinnerde mij die weer, na al die jaren, toen ik het Jefferson-Davis Gasthuis in Houston, Texas, binnentrad.

Deze ervaring onderstreept het belang van de blijvende zoektocht naar foto’s, en van de actie “elke naam telt” van Kazerne Dossin. Elke mens als mens erkennen, elke naam uitspreken is wel het minste dat we kunnen doen.

Eén ding wringt toch wel.
De tentoonstelling van Kazerne Dossin handelt ook over andere schendingen van de mensenrechten, in het verleden en het heden. Zuid-Afrika, de Verenigde Staten en, heel terloops, Belgisch Congo. Het wordt tijd dat ze ook aandacht besteedt aan wat in Palestina gebeurt.

aandacht voor rassendiscriminatie in Zuid-Afrika en de Verenigde Staten, Kazerne Dossin

 

Deze tekst is gebaseerd op een brief die ik op 26 december 2024 aan Kazerne Dossin zond. De foto’s nam ik op 27 januari 2025.

zijn straten gevaarlijker dan het verkeer dat erop rijdt?

Elders op deze website lees je dat er elk jaar 100 voetgangers sterven in het Belgische verkeer, en meer dan 4000 gewond raken. Dat zijn geregistreerde verkeersslachtoffers: aanrijdingen door auto’s (trams, bussen, vrachtwagens…) en door (motor)fietsen — al zijn de gegevens over aanrijdingen door fietsen notoir onvolledig.

De aanrijdingen zijn echter niet het enige gevaar voor voetgangers op de weg.
Nee, ik ga het hier niet hebben over agressie op straat — sociale onveiligheid, en wat daaraan te doen —, maar over vallen op straat.

Een artikel uit 2017 “‘Pedestrian falls’ as necessary addition to the current definition of traffic crashes for improved public health policies” ( https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/1544675/ ), Methorst, R; Schepers, P; Christie, N; Dijst, M; Risser, R; Sauter, D; Van Wee, B; (2017) vestigt de aandacht:

  • op het feit dat ongevallenstatistieken voorbijgaan aan gevallen voetgangers, hun kwetsuren of zelfs overlijdens,
  • de zeer hoge aantallen gevallen voetgangers — voor zover statistieken wel beschikbaar zijn.

Méér voetgangers overlijden of worden al dan niet zwaar gewond doordat ze op straat ten val komen, dan omdat ze worden aangereden door een voertuig. Niet het verkeer maar wel het wegdek zou het gevaarlijkst kunnen zijn voor wie de straat oversteekt.

« Oudere berichten

© 2025 moskenes.be

Thema gemaakt door Anders NorenBoven ↑