Jef Van Staeyen

Tag: politiek en samenleving (Pagina 1 van 53)

links ≠ woke, Susan Neiman

Zelden heb ik een boek sneller gekocht dan Links≠ woke van Susan Neiman (Lemniscaat, 2023; 9,99€). Tijdens de architectuurreis van Archipel bezochten we boekhandel Van der Velde (voorheen Waanders) in De Broeren — een heringerichte kloosterkerk in het centrum van Zwolle. Naast de kassa lag een klein stapeltje. Ik las de achterflap, die sprak me aan, en woog het boek. 156 pagina’s. Het is prachtig uitgegeven, met een rustige bladspiegel en een harde kaft. De uitgever, zo lijkt me, mikt op een ouder publiek, op lezers die op de een of andere manier met links verbonden zijn (geweest), en die zich ongemakkelijk voelen bij woke, waarvan ze de motivatie erkennen maar de excessen afkeuren. Lezers die vinden dat een boeiend boek ook mooi kan zijn, aangenaam ruiken en goed in de hand liggen.

              

Left is Not Woke is de oorspronkelijke Amerikaanse titel (ook 2023), een tikkeltje minder hard dan de Nederlandse, maar Neimans tekst is nog minder hard. Althans in zijn stijl en argumentatie, want haar besluiten zijn heel precies.
Zelden — of nooit — heb ik een essay (een non-fictie-boek) gelezen dat aangenamer leest dan Links≠ woke. De filosofe praat als het ware met haar lezers, houdt van nuances en slaat niet aan het schelden — wat in de hele woke-discussie een zeldzaamheid is. Ze herhaalt en verklaart de motivatie van de woke-beweging, maar wijst erop hoe en waar ze is ontspoord. Een ontsporing die zich niet tot de excessenWie zich in Neimans boek aan een opsomming verwacht van al wat in naam van woke gecanceld, gecensureerd, herschreven, vernield, verbrand of verhinderd werd, kan beter elders zoeken.beperkt, maar de ideeën zelf betreft.

De Amerikaanse Susan Neiman die nu in Duitsland woont en werkt, specialiseerde zich in de geschiedenis en ideeën van de Verlichting, en het is de kritiek van woke op de Verlichting die haar enkele jaren geleden heeft verrast en waarop ze nu antwoordt. De aantijging vanuit woke dat de Verlichting de — eurocentrische — filosofie van de kolonisering is, gaat voorbij aan het feit dat de geschiedenis van de kolonisering vele eeuwen of millenia ouder is, en vooral dat de ideeën van de Verlichting net een moeizame poging zijn om het eurocentrisme en het machtssysteem te doorbreken: nieuwe ideeën die moeilijk zijn om te denken en onder woorden te brengen, nog moeilijker, want gevaarlijk, om op papier te zetten, en ongemakkelijk om in praktijk te brengen. De kritiek op de Verlichting verwart de ideeën met de tijd waarin ze geboren zijn en waartegen ze zich wilden verzetten. De Verlichting was een eerste poging om de wereld door verschillende, andere ogen te zien, terwijl gedegen kennis over die wereld vaak ontbrak.

“Ze [de Spaanse veroveraars van Mexico] dachten dat deze mensen geen vorm van bestuur hadden omdat het bestuur niet bij één persoon berustte; geen beschaving omdat die anders was dan die in Madrid; niet deugdzaam waren omdat ze niet dezelfde religieuze overtuiging hadden; en geen inzicht hadden omdat ze niet dezelfde meningen deelden.” (Denis Diderot, geciteerd door S.N.)
“Zo kennen we de volkeren van Oost-Indië bijvoorbeeld niet, bij wie uitsluitend Europeanen komen die liever hun zakken vullen dan hun hoofd.” (Jean-Jacques Rousseau, 1754, geciteerd door S.N.) 

De Verlichting weerlegde ook de beschavings- en superioriteitspretenties van de Europese staten.

“Ze [de beschaafde, voornamelijk handeldrijvende staten van ons werelddeel] onderdrukken de inheemse bevolking, lokken (…) overal oorlogen uit, verspreiden hongersnood, oproer, verraad en de hele litanie van kwaden waar de mensheid door wordt geplaagd. China en Japan, die ervaring hebben met dat soort gasten, hebben hun wijselijk de toegang ontzegd.” (Immanuel Kant, geciteerd door S.N.)

En soms waren de vreemde volkeren gewoon fictief, zoals in Lettres Persanes (1721) van Montesquieu, omdat directe kritiek op de Europese samenleving onmogelijk was.

Woke is vergleden van universalisme naar tribalisme en van rechtvaardigheid naar het streven naar macht. Het heeft het geloof in vooruitgang opgegeven. Deze drie waarden — universalisme, rechtvaardigheid, vooruitgang — zijn voor Neiman de essentie van de Verlichting. En ook van Links — dat ze definieert als het nastreven van politieke én sociale rechten, waarbij de tweede nodig zijn om de eerste ten volle te beleven. Geen politieke vrijheid voor wie economisch gekluisterd is.
Identiteitspolitiek reduceert het individu tot etniciteit, gender, sexuele voorkeur…, en ziet individueel denken en handelen als een expressie daarvan. Zoals (Susan Neiman haalt de voorbeelden aan) wanneer The New York Times stelt dat ondanks de verkiezing van de Afro-Indiaas-Amerikaanse Kamela Harris tot vice-presidente een toenadering tot het hindoe-nationalistisch beleid van Modi onwaarschijnlijk blijft, of wanneer Hillary Clinton zich verheugt over de breuk met het verleden die de verkiezing van de extreem-rechtse Giorgia Meloni tot Italiaans premier in haar ogen is. Wokisme zit overal, want Neiman vermeldt zelfs een rist benoemingen, door president Trump, die nog het best door woke-criteria te verklaren zijn: onbekwame mensen die wel in de juiste vakjes passen. Woke essentialiseert mensen tot een beperkt aantal kenmerken, en is daarmee even deterministisch als de ideologieën die het bestrijdt.

Woke begint met de bekommernis om gemarginaliseerde personen en eindigt ermee dat die mensen alleen nog in dat perspectief worden gezien. (Susan Neiman)

In hun strijd tegen het liberalisme, bron van alle kwaad, zoeken woke-aanhangers inspiratie bij Michel Foucault en Carl Schmitt, die om uiteenlopende of zelfs tegengestelde redenen de Verlichting hebben bestreden. Foucault, die onderdrukking waarnam waar anderen die niet zagen, maar blind was voor gradaties, en dus voor vooruitgang, en Schmitt, die als radicaal nationalist voor, tijdens en na de oorlog het nazisme verdedigde. Met zijn kritiek op de liberale democratie, op slavernij en wereldwijde landroof beoogde Schmitt geen rechtvaardigheid maar de verschuiving van macht.
Er is een groot verschil tussen structureel racisme en segregationisme, en tussen segregationisme en slavernij, betoogt Neiman, of tussen sexisme en rechteloosheid. Er is veel vooruitgang gerealiseerd, en er kan en moet nóg komen. Uit zichzelf heeft geschiedenis geen richting, maar ze kan die wel hebben. Mensen kunnen haar die geven. Veel meer dan woke kan de Verlichting de inspiratie zijn.

Links ≠ woke, of Left is Not Woke, is genuanceerder (en uiteraard: geargumenteerder) dan zijn titel, die meer op een slogan lijkt. [En dan deze korte tekst.]
Een titel voor een boek dat misschien Woke, or the Negation of Universalism, Justice and the Enlightenment had kunnen heten. Een titel als een val waar ik ben ingetrapt. En geen spijt om heb.

 

Lees ook: Woke, de verkeerde klassenstrijd, door Ian Buruma in De Standaard, 24 augustus 2023

komedie in de schouwburg (Arenberg)

Nee, er is geen complot.
Nee, er is niets gearrangeerd.
Maar het conflict omtrent de portretten in de traphal van de Arenbergschouwburg komt de duellerende partijen verdomd goed uit.

De Arenbergschouwburg is een gebouw van de stad Antwerpen met een lange en complexe geschiedenis. In een traphal van het gebouw hangt een reeks portretten, daar aangebracht toen in 1929 de in 1880 gebouwde tentoonstellingszaal van de Cercle Royal Artistique, Littéraire et Scientifique d’Anvers werd afgebroken om plaats te maken voor een schouwburgzaal. De portretten, een selectie uit een veel grotere reeks waarvan sommige zich in het Stadhuis en andere in het Museum bevinden, tonen — hoe kan het anders, eind negentiende eeuw — blanke mannen (en één vrouw): historische figuren uit kunsten, wetenschappen, stedelijke politiek, enz. Zoals er andere gebeeldhouwd op de Bourla of het Museum staan.

De Arenbergschouwburg is ook een cultuurhuis, dat samen met het Openluchttheater Rivierenhof (OLT voor de vrienden) en het MAD circusfestival onder de paraplu van de stad Antwerpen het Kunstenlab vormt.

De (socialistische) directeur van het cultuurhuis — zelf man en wit, zoals dat heden heet — vond die galerij te mannelijk, te oud en te wit voor een kleurrijke stad, en liet enkele portretten vervangen door portretfoto’s — overigens even kunstzinnig —  met meer kleur en meer vrouwen. Zoals de stad is.
De Vlaams-nationalistische schepen van cultuur — noch man noch wit, zoals dat heet —, daartoe aangespoord door een partijgenoot (provinciaal gedeputeerde en bestuurder van het autonoom gemeentebedrijf de culturele instellingen Antwerpen) nam dat niet, en besliste de verwijderde portretten terug te plaatsen, waarna de recente portretfoto’s een plek elders in de schouwburg moeten krijgen. Uit onvrede stapte de directeur van het cultuurhuis op — en kon terstond aan de slag op het kabinet van een socialistische minister.

Om onbekende redenen bleef het korte tijd stil, maar deze week zat het spel op de wagen. Begrippen als cancel en censuur worden heen en weer geslingerd. En woke. Beide partijen verwijten elkaar een symbolen-oorlog te voeren. Alsof een portrettengalerij (met schilderijen of foto’s) iets anders dan een symbool kan zijn.

Het is een publiek geheim in Antwerpen dat men aan beide zijden hoopt na de gemeenteraadsverkiezingen van 2024 een N-VA – Vooruit – coalitie in de steigers te zetten. Om dat te lukken zijn twee dingen erg belangrijk. Vooreerst rijst de vraag wat de krachtverhouding tussen de coalitiepartners zal zijn. Hoeveel en welke zware mandaten krijgt elk? Maar vooral: de twee partners hebben er alle belang bij dat de andere partijen, van Vlaams Belang over PvdA tot Groen, CD&V en VLD, in de hoek worden gedrumd. Polarisatie, waarbij elke nuance verdwijnt, en de twee querulanten als speerpunten elk van hun kamp worden erkend.
Een strijd om symbolen — niet om huisvesting, mobiliteit, veiligheid, leefomgeving, klimaat… — een strijd om portretten in een traphal is gefundenes fressen voor N-VA en Vooruit.

Laten we vooral kalm blijven daarbij. Het gaat om portretten, niet om mensen.
Het is een komedie die de grenzen van de schouwburg ver overschrijdt.

stad 24 veegt zijn voeten aan de burgers…

1.
Het valt me op hoe fotografen van de kranten, zoals De Standaard of De Zondag, een voorkeur hebben voor Berchem-station. Meermaals zag ik hoe een interview met een Antwerpse figuur geïllustreerd werd met een foto nabij Berchem-station: de Guldenvliesstraat, de Stanleystraat, het Tramplein, de spoorwegbruggen… , en nu de voetgangersbrug naar Post X. Allicht is dat makkelijk, voor een interviewer die naar Antwerpen komt, en voor wie Centraal te groot is. Of wonen veel geïnterviewden in die buurt.

2.
Het viel mij op, in 2017, toen Tom Meeuws als kersvers Antwerps sp.a-voorzitter de onveilige fietsomgeving aanklaagde — de socialisten hadden nochtans 70 jaar lang de burgemeesters geleverd in de Scheldestad —, en hij daarvoor een filmpje maakte, dat hij als dwaas door de Antwerpse straten reed, en een gevaar voor hemzelf en voor de anderen was. In even weinig minuten als het filmpje duurde, werd duidelijk dat je die man geen stuur kan toevertrouwen. En evenmin een be-stuur. Zelfs trams heeft hij ooit uit de sporen gereden. Figuurlijk dan.

1 + 2.
Beelden zeggen meer dan ze willen, niet alleen voor Meeuws, en nu zie ik hoe een nieuwe politieke beweging, STAD 24, die beweert “een nieuw verhaal te willen schrijven waarin bewoners zich gehoord voelen” haar voeten letterlijk aan de mensen veegt. Wat voor vele burgers gewoon een handgreep op een trap is, nabij Berchem-station, daar zet STAD 24 zijn vuile voeten op. We zijn gewaarschuwd voor wat volgt.

 

 

P.S.: enkele andere beelden

 

… en is niet alleen

(aanvulling op 6 maart 2023)
Blijkbaar heb ik het fenomeen niet goed ingeschat, want het Centraal Station komt in De Standaard ook aan de beurt, met voeten op de bank.

« Oudere berichten

© 2024 moskenes.be

Thema gemaakt door Anders NorenBoven ↑