Vorige vrijdag wandelde ik van het Eilandje naar Merksem, via de IJzerlaan, een traject waar je als voetganger niet wordt verwacht. Toen ik op de voormalige Ingenieur Menneslaan naar beneden kwam, ontdekte ik plots een grote en prachtige gevelreclame voor Ça-va-seul.

Ricineert uw schoenen met Ça-va-seul

Vraag me nu wat ricineren is. Ricine is een zeer giftig en (eenmaal toegediend of ingenomen) moeilijk te detecteren product, afkomstig van de Wonderboom of Castorolieplant. Het staat op lijst 1 van het Verdrag Chemische Wapens, samen met dingen als sarin, mosterdgas en andere.
Er bestaat ook ricinusolie, die zowel voor mensen als voor machines wordt gebruikt. Het is een laxeermiddel, bevallingen worden (werden?) ermee bespoedigd, maar men vindt die olie ook in remvloeistoffen, smeermiddelen — denk aan het merk Castrol —, boenwas, zeep, verf, inkt, en… oliën voor haar-en-huidverzorging. Niet onterecht wordt ze Wonderolie genoemd. Blijkbaar komt het gif ricine uit de pulp die overblijft, eenmaal de olie is geperst. Laten we hopen dat de schoensmeer met olie, en niet pulp werd bereid. Ça-va-seul…

Ça-va-seul komt oorspronkelijk uit Diksmuide, maar de fabriek werd, als zovele andere, na de vernielingen van de  Eerste Wereldoorlog, naar Vilvoorde overgebracht. Ça-va-seul was een belangrijk merk, maar net iets te afhankelijk van het Belgisch leger, en van de schoenen die er werden gepoetst.

Op Google Earth en Streetview zocht ik even naar het adres van mijn foto. Is het de Campiniastraat of de Taxandriastraat, of toch de Ingenieur Menneslaan? Geen van alle: de oude Bredabaan maakt gekke bochten, en het huis met de gevelreclame, beneden het oude talud, staat op de Bredabaan, nr 35. Groot was mijn verbazing, toen ik op Streetview de oude reclame niet zag. Tot op zijn minst 2019, misschien langer, zat er op de gevel — in feite een scheimuur — een bekleding met asbestleien, die de reclame al die jaren tegen de regen (en mijn en uw blik) heeft beschermd. Archeologie op een gevel.

Hoe oud is die reclame?
Voor zover ik me herinner — maar wat is dat waard? — heb ik die reclame nooit eerder gezien, zelfs in de jaren zestig en zeventig, toen ik vaak langs de Menneslaan reed (of werd gereden). Het telefoonnummer van het reclamebedrijf Bernaerts, 38.38.90, zal me niet veel helpen. Volgens sommigen (op het web) werden telefoonnummers met 6 cijfers van 1965 tot 1980 gebruikt, maar een oud doktersattest uit 1958 (een vaccinatie) toont me dat dergelijke nummers in Antwerpen ook al in 1958 bestonden. Overigens werd in de jaren zestig reclame op papieren affiches gedrukt, en vervolgens aangeplakt, en waren slogans al wat subtieler dan een gebiedende wijs in meervouds- of beleefdheidsvorm. Kort na de oorlog, zou ik zeggen, toen ook de brug over het kanaal werd herbouwd. Waarna, niet veel later, de reclame achter asbestleien verdween, en een groot aanplakbord verscheen.

Meer over de ruime omgeving lees je hier:

 

In Antwerpen volstaat het een eindje te voet te gaan om in de krant te komen

(aanvulling, per 1 maart en 2 april 2021)
Wat ik hierboven schreef, meldde ik ook aan Gazet van Antwerpen, die het onderwerp oppakte, en enkele Merksemse mensen ondervroeg: de districtsburgemeester, de districtsschepen van cultuur, een districtsraadslid, en ook de voorzitter van de Heemkundige kring. De journalist voltooit als het ware het werk dat ik begonnen was. Ook op facebook loopt het nieuws, en de stad Antwerpen twittert het door. Althans, dat zegt men me, want die media gebruik ik niet.

Dit is het artikel uit Gazet van Antwerpen. Ook Het Nieuwsblad en De Standaard-avond hebben het nieuws gebracht.

Enkele dagen later lanceerde Het Nieuwsblad een zoektocht naar andere gevelreclames (“Gevelreclames in de stad: schoensmeer, paardenvoer en Arabierekes”), die ook door de VVIA (Vlaamse vereniging voor Industriële Archeologie) werd opgemerkt. In haar nieuwsbrief verwees de VVIA ook naar de vereniging De Muren spreken, die zich inzet voor het ontdekken, vrijwaren en restaureren van oude gevelreclames. Een reclame met Olijfje in Londerzeel is haar eerste project.

 

“De voetganger is (…) de enige die echt tijd en kans heeft om snel een winkel binnen te springen, naar de bomen, de huizen of de mensen te kijken, of een praatje te slaan.” schreef ik op 13 april 2020, in een tekst over… de IJzerlaanbrug. Blijkbaar is hij ook de enige die verbaasd is over wat hij ziet, desgevallend een foto neemt, en daarover wat schrijft.

 

wit

(aanvulling per 5 november 2021)

Uiteindelijk is de gevelreclame toch verdwenen. Dat berichtte Gazet van Antwerpen op 4 november.