Dit schilderij, in veel mooiere kleuren, hangt in het Museum voor Schone Kunsten van Gent. Het heet “De kruisdraging” en is van de hand van Jheronimus Bosch. Het dateert van het begin van de zestiende eeuw. Naast het paneel hangt de volgende tekst.

In deze intrigerende compositie staat het gevecht tussen goed en kwaad centraal. Het schilderij is gevuld met een dynamische massa van boosaardige tronies. Het zacht gemodelleerde gelaat van Christus daarentegen straalt sereniteit uit. Het is de Lijdende die het kwaad op de wereld overwint.
Hoewel het auteurschap van De kruisdraging ter discussie staat, blijft dit schilderij een van de meest hallucinante scheppingen uit de West-Europese kunstgeschiedenis. De voorstelling past bij het gedachtegoed van de lekenbroederschappen waartoe Jheronimus Bosch behoort. Sommigen menen echter dat het schilderij ook een bijzonder knappe kopie kan zijn naar een verloren origineel. De kunst van het kopiëren is in deze periode immers een gerespecteerd onderdeel van de schilderkunst.

Ten tijde van Bosch bestond er geen film, geen televisie of podcast, en geen fotografie. Geen “makkelijke” en duizendvoudige kopieën die iedereen kon zien — zoals ze op de website van het museum staan. Toen de kunst meer en meer de openbare plaatsen (zoals kerken) verliet, en in privé (vaak burgerlijke) vertrekken terecht kwam, kon de vraag naar kopieën alleen maar groeien. Dat konden koper-etsen zijn, of verwante uitvoeringen (denk aan de talrijke Bruegels), of exacte — zo exact mogelijke — kopieën, door de initiële schilder of door een ander gemaakt. Zoals in dit geval. Toen was meesterschap een belangrijk onderdeel van kunst, daarom ook dat respect.

Als het paneel in het MSK effectief een bijzonder knappe kopie is, zoals sommigen menen, maakt het weinig uit of we naar “een Bosch” of naar een kopie kijken. Er zijn slechts twee domeinen waarin het verschil tussen authentiek en kopie belangrijk kan zijn:
(1) de financiële waarde op de kunstmarkt. Maar omdat het MSK niet tot doel heeft het kunstwerk te verkopen, is die financiële waarde enkel belangrijk voor verzekeringen wanneer het stuk wordt uitgeleend.
(2) onderzoek. Voor deskundigen die de schildertechniek, de kleursamenstelling, de schilder-geschiedenis etc. willen kennen, is het uiteraard essentieel te weten of het werk van Bosch of van iemand anders is.
Maar voor alle anderen en voor alle andere domeinen maakt het weinig uit of Bosch of iemand anders het penseel heeft geroerd. Wat we als amateur of zelfs als deskundige toeschouwer zien is immers wel degelijk het werk van Bosch. Hij heeft het onderwerp bedacht, de compositie ontworpen, de stijl bedacht, de hoofden getekend en hun kleuren gekozen. Hij heeft alles gecreëerd, hij is de auteur van één van de meest hallucinante scheppingen uit de West-Europese kunstgeschiedenis. Dát is wat we zien, zelfs als het een ander zou zijn die het penseel heeft vastgehouden om de kopie te maken.
Wat we zien en bewonderen is een Bosch. Geen kopiist kan dat veranderen, evenmin als een bedreven fotograaf dat kan.
Bosch is de auteur, ook als de uitvoerder een ander kan zijn.

❦

Daags na de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober 2024 stond er in De Standaard een prachtige vergelijking van Bosch’ schilderij uit het MSK met een foto van een overwinningsfeest van de lijst Voor Gent. De boze tronies waren een voorafbeelding van wat in de weken nadien in en rond het stadhuis is gebeurd.