Er zit een merkwaardige paradox in de burgermeestersverkiezingen in Vlaanderen. Een rekenkundige paradox.
Het decreet versterking van de lokale democratie van 16 juli 2021 vergroot de impact van de voorkeurstemmen op de samenstelling van de gemeenteraad en op de verkiezing van de burgemeester. Naar het voorbeeld van wat eerder in Wallonië gebeurde (verkiezingen van 2006 voor de burgemeester en 2018 voor de gemeenteraad):
- beschikt de persoon met de meeste voorkeurstemmen binnen de lijst met de meeste stemmen over de beste kaarten om burgemeester te worden. Als hij of zij er in slaagt een coalitie te vormen (of met zijn of haar lijst een absolute meerderheid heeft), wordt hij of zij burgemeester. De verdeling van de schepenambten tussen de coalitiepartners is niet bij decreet bepaald.
- worden de door een lijst bekomen zetels verdeeld in functie van de voorkeurstemmen die de kandidaten behaalden.
Deze principes vormen een sterke aansporing om vóór de verkiezing kartel-lijsten op te stellen. Twee of meer partijen trekken samen naar de kiezers, met één lijst, en met (meestal) één kandidaat-burgemeester. Dat verhoogt hun kans om het burgemeestersambt en daarmee ook meerdere schepenambten te veroveren.
Het is echter onzeker of die kandidaat-burgemeester ook veel partijgenoten in de toekomstige gemeenteraad heeft. De kartel-partners (de partijen die binnen de lijst geen kandidaat-burgemeester leveren) kunnen er immers in slagen de samenstelling van de gemeenteraad (en daarna ook het schepencollege) naar hun hand te zetten.
Ik neem een extreem rekenvoorbeeld.
Partijen A en B trekken samen in een lijst AB naar de kiezers. Mevrouw Aerts van partij A is kandidaat-burgemeester, en wordt voor alle duidelijkheid ook lijsttrekker.
Met 9 zetels is lijst AB de winnende partij.
De adepten van partij A hebben massaal voor mw Aerts gestemd. Zij behaalde ongeveer 4000 voorkeurstemmen. Acht andere kandidaten van partij A hebben elk ongeveer 500 voorkeurstemmen behaald.
De adepten van partij B hebben meer verdeeld gestemd. Acht kandidaten van partij B hebben elk ongeveer 1000 voorkeurstemmen behaald.
Lijst AB komt bijgevolg in de gemeenteraad met een kandidaatburgemeester van partij A (mevrouw Aerts) en acht gemeenteraadsleden van partij B.
Dat is allicht wat in zekere mate in Gent is gebeurd, waar de kartellijst rond Mathias De Clercq met acht liberalen en elf socialisten in de toekomstige gemeenteraad zit.
Er zit nog een tweede paradox in het systeem: De tweede grootste lijst kan bij onderhandelingen met de grootste lijst het been stijf houden, in de verwachting samen met de derde grootste lijst een meerderheid te vormen, en dan zelf de burgemeester te leveren.
Dat is de situatie in Borgerhout, waar het voor Groen interessant kan zijn om niet met PVDA maar met N-VA in zee te gaan.
Maar het blijft — uiteraard — wachten wat de partijen met die regels gaan doen. Verkozenen kunnen verzaken, of overlopen, en kartels kunnen barsten.
Het lijkt ook niet onmogelijk dat in de toekomst de kandidaten op kartel-lijsten van partij-etiketjes worden voorzien. Stem op onze kandidaten op de kartel-lijst, is dat niet wat Stefaan De Clerck in Kortrijk betoogde?
Lees ook de beste manier om een recht te vrijwaren, is er een plicht van maken,
